Over congestie bij elektriciteit wordt gesproken als de behoefte aan transport van elektriciteit niet past op de beschikbare transportcapaciteit. Er ontstaat dan filevorming op het elektriciteitsnet. Met als gevolg dat elektriciteitsaansluitingen niet meer (volledig) kunnen worden gebruikt. Nederland heeft momenteel volop congestie. Op deze kaart is te zien waar congestie op dit moment in Nederland optreedt. Er zijn twee vormen van congestie te onderscheiden:

• voor afname van elektriciteit uit het net;
• of voor het opwekken van elektriciteit. 

Beide vormen geven een eigen beeld van de congestieproblematiek, zoals op de genoemde kaart te zien is.

Waardoor ontstaat congestie
De oorsprong van de congestie begint bij de energietransitie. Fossiele energie wordt vervangen door duurzaam opgewekte energie en deze duurzame opgewekte energie verschijnt meer en meer decentraal. Het gevolg hiervan is dat fossiele brandstoffen veelal worden vervangen door elektriciteit, waardoor er een toename ontstaat van het elektriciteitsgebruik. Daarnaast is duurzaam opgewekte elektriciteit vooral in de wat dun bevolkte gebieden van Nederland in opmars. Daar is meer ruimte voor windturbines en zonneparken. Opvallend is de spectaculaire opkomst van zonnestroom, die door zowel particuliere eigenaren, kantoren, bedrijven en ook in zonneparken heeft plaatsgevonden. Inmiddels (augustus 2022) gaat Nederland over de 15 GW (15.000 MW) piek heen. Dat is een vermogen van 10 maal de grootste elektriciteitscentrale in Nederland (Eemshaven).

Wie gaat het oplossen
We hebben iedereen nodig om het probleem rond congestie op te lossen. Het is belangrijk dat netbeheerders de knelpunten aanpakken door de netten uit te breiden en te verzwaren. Maar dit niet alleen. De netbeheerders hebben met de nieuwe Netcode ook een middel in handen om met aangesloten klanten afspraken te maken over gebruik en toepassing op hun aansluitingen. Dat is goed nieuws. Netbeheerders kunnen eindelijk de ruimte op de netten, die er ook bij congestie nog steeds veelal is, beter benutten. En daarmee transportcapaciteit vrijmaken.
Dat zit zo; netbeheerders hebben qua betrouwbaarheid en veiligheid de verplichting om rekening te houden met het hoogste vermogen wat op enig moment over de elektriciteitsnetten kan lopen. Alleen is dit veelal maar een klein deel van de tijd.
Kijk maar eens naar het vermogen van de zonnestroom. De piek hiervan is vaak rond de middag en bij zonsondergang is er waarschijnlijk voldoende transportvermogen. Door aan deze situatie een batterij toe te voegen, wordt het een ander verhaal. Een batterij kan zowel laden als ontladen en zo wordt het volledig vermogen van de batterij door de netbeheerder toegevoegd aan gebruikte transportcapaciteit. Dat is zelfs het geval als de beheerder van de batterij deze wil inzetten voor balanshandhaving. Juist in deze gevallen zal de beheerder van de batterij willen laden bij een teveel aan stroom en ontladen bij een tekort. Voor deze laatste situaties is het goed dat er afspraken met de netbeheerders worden gemaakt over bedrijfsvoering en gebruik van het net en de aansluitingen. Al is het afwachten hoe deze afspraken zich in de praktijk vormen.

De markt en daarbij ook de aangesloten klanten kunnen ook een rol op zich nemen. De energietransitie is tenslotte een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Zo kunnen beheerders van wind- en zonneparken een deel van de verantwoordelijkheid van congestie nemen. Dit door te kijken of zij afnemers van opgewekte stroom kunnen vinden in de direct omgeving van waar deze wordt opgewekt. Dat heeft een aantal grote voordelen; veelal vergroot dit het draagvlak en daarnaast verkleint het de afstand die nodig is om de opgewekte stroom te transporteren. In de huidige regelgeving biedt de zogenaamde ‘directe lijn’ hiervoor mogelijkheden. Afspraken met de netbeheerder kunnen dit verder verbeteren.

Kijken we verder
Naarmate we verder gaan met het decentraal opwekken van duurzame elektriciteit wordt het belang groter om mee te bewegen met het aanbod ervan. Dit betekent voor huishoudens met zonnepanelen; wasmachines aan en auto’s elektrisch laden als de zon schijnt. En voor bedrijven betekent dit hetzelfde. Gebruik de beschikbare elektriciteit voor het productieproces; voer productie uit, maakt tussenvoorraden met goedkope stroom en zorg voor flexibiliteit en wellicht ook opslag van energie. Als dit mogelijk is met energie die in de buurt wordt geproduceerd, dan draagt dit ook bij aan het verminderen van de problemen die congestie geven.